Συσκευασία τροφίμων

Η πρόοδος που εμφανίζεται στον τομέα της συσκευασίας των τροφίμων τα τελευταία χρονιά μπορεί να χαρακτηριστεί ως «επανάσταση». Νέα υλικά, πρωτότυπα σχέδια και ποικιλία χρωμάτων, είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά της συσκευασίας. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που εκτιμούν ότι η συσκευασία για ένα προϊόν έχει την ίδια δυναμική με την ποιότητα του προϊόντος.

Το δημοφιλές «χάρτινο χωνί» του μπακάλη της περασμένης γενιάς έχει αντικατασταθεί από πολύχρωμα δοχεία και πακέτα διαφόρων σχημάτων και μεγεθών, στα οποία συσκευάζονται σήμερα πολλών ειδών τρόφιμα και προμαγειρεμένα ή πλήρως παρασκευασμένα εδέσματα. Μεγάλη είναι επίσης ηποικιλία των υλικών τα οποία χρησιμεύουν για την κατασκευή δοχείων και πακέτων συσκευασίας: ξύλο για βαρέλια, λευκοσίδηρος για κονσέρβες, γυαλί για φιάλες και βάζα, αλουμίνιο για δοχεία και για περιτύλιξη, χαρτί για κουτιά σακούλες και περιτύλιξη και πλαστικά υλικά για σχεδόν κάθε είδους συσκευασία από βαρέλια και λεπτούς υμένες (φιλμ) μέχρι σακίδια για κονσερβοποίηση.

Επιπλέον χρησιμοποιούνται πολλοί συνδυασμοί των υλικών αυτών, ιδίως υπό τη μορφή συγκολλημένων φύλλων, όπου το καθένα προσδίδει τις δικές του συσκευαστικές ιδιότητες, π.χ. σε ένα τρίφυλλο φιλμ, το εσωτερικό στρώμα μπορεί να είναι από πολυαιθυλένιο, που εμποδίζει τη δίοδο υγρασίας και ανταποκρίνεται σωστά στη θερμοσυγκόλληση, το μεσαίο στρώμα να είναι από αλουμίνιο, που εμποδίζει το φως και προσδίδει στεγανότητα και εμφάνιση και το εξωτερικό να είναι από σελοφάν, υλικό που είναι επιδεκτικό στην τυπογράφηση. Αξίζει να σημειωθεί ότι υπάρχουν φιλμ με 7 και 8 στρώματα διάφορων υλικών.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα βρώσιμα συσκευαστικά υλικά, το γνωστότερο από αυτά είναι ίσως το χωνάκι του παγωτού αλλά και το περίβλημα πολλών αλλαντικών. Η ζελατίνη, το αραβικό κόμι και άλλες φαγώσιμες γκόμες χρησιμοποιούνται για την επεξεργασία τροφίμων ως επικάλυψη, άλλωστε και η ψίχα των καρυδιών και αμυγδάλων περιβάλλεται με παράγωγα μονογλυκεριδίων για να προληφθεί το οξειδωτικό τάγισμα.

Υλικά συσκευασίαςΤα κυριότερα υλικά συσκευασίας τροφίμων είναι:

• Το σίδερο

• Το αλουμίνιο

• Το γυαλί

• Το χαρτί

• Τα πλαστικά

Η χρήση των υλικών συσκευασίας ποικίλει ανάλογα με τις ιδιότητές τους. Έτσι το σίδερο χρησιμοποιείται υπό τη μορφή μαλακού χάλυβα για την κατασκευή κουτιών, ενώ το αλουμίνιο χρησιμεύει για την κατασκευή κουτιών αλλά και ως φύλλο περιτύλιξης. Τα χαλύβδινα δοχεία καλύπτονται με ένα λεπτό στρώμα κασσίτερου ο οποίος προστατεύει σημαντικά τον χάλυβα από την προσβολή των οξέων του τροφίμου και το οξυγόνο του αέρα. Όμως επειδή και αυτός υπόκειται σε διάβρωση από ορισμένα συστατικά των τροφίμων επιχρίεται με βερνίκι ή λάκες. Υπάρχουν πολλοί τύποι επιχρισμάτων καθώς και διάφοροι τύποι χάλυβα που ενδείκνυνται για τη συσκευασία λιγότερο ή περισσότερο διαβρωτικών τροφίμων. Τελευταία, στη συσκευασία τροφίμων χρησιμοποιείται το χρώμιο για την επίχριση πολλών συσκευασιών έναντι του κασσίτερου.

Το αλουμίνιο είναι το νεώτερο μέταλλο που χρησιμοποιείται στη συσκευασία τροφίμων. Ως πλεονεκτήματά του θεωρούνται το μικρό του ειδικό βάρος, η αντίστασή του στην ατμοσφαιρική οξείδωση, η ευκαμψία του και η εμφάνισή του. Δεν έχει όμως την ανθεκτικότητα του χάλυβα. Το αλουμίνιο, πέρα από τη χρήση του στην κονσερβοποιία, χρησιμοποιείται ευρύτατα ως φύλλο για την κατασκευή μαγειρικών και άλλων σκευών.

Το γυαλί, ως υλικό συσκευασίας στη βιομηχανία τροφίμων, είναι πολύ διαδεδομένο και η χρήση του ποικίλει τόσο στη συσκευασία στερεών όσο και υγρών προϊόντων διατροφής. Αξίζει να αναφερθεί ότι η χρήση της νέας τεχνολογίας επιτρέπει τη χρήση της ίδιας φιάλης για περισσότερο από μία φορές.

Το χαρτί βρίσκει μεγάλη και πολλαπλή εφαρμογή στη συσκευασία τροφίμων. Καστανόχρωμο, αδρό χαρτί χρησιμοποιείται για την παρασκευή σάκων. Χονδρό παρόμοιο χαρτί παίρνει τη μορφή χαρτονιού. Πολλές άλλες ποιότητες χαρτιού παράγονται με αποχρωματισμό του χαρτοπολτού και εμποτισμό του με κερί, παραφίνη, ρητίνες, λάκες και διάφορες πλαστικές ουσίες, ώστε να γίνει αδιαπέραστο στο νερό ή στα λίπη ή στα αέρια, ή να γίνει ανθεκτικό στη βαφή ή στην εκτύπωση. Συγκολλημένα φύλλα χαρτιού και αλουμινίου ή πλαστικών υλών βρίσκουν ειδικές χρήσεις. Επιπροσθέτως, μεγάλες ποσότητες γάλακτος και χυμών συσκευάζονται σε χάρτινα κουτιά που έχουν επικαλυφθεί με πολυαιθυλένιο.

Οι πλαστικές ύλες χρησιμοποιούνται όλο και περισσότερο στη συσκευασία τροφίμων, από την –δημοφιλή- απλή τσάντα, έως το κεσεδάκι του γιαουρτιού και ως το πλαστικό εκείνο δοχείο που αντέχει στη θερμική αποστείρωση τροφίμων. Οι κυριότερες από τις πλαστικές ύλες ενδείκνυνται για τη συσκευασία τροφίμων είναι η αναγεννηθείσα κυτταρίνη, η οξική κυτταρίνη, το πολυαμίδιο, το πολυαιθυλένιο, το πολυστυρόλιο, το πολυπροπυλένιο κ.ά. Οι ύλες αυτές μετατρέπονται σε δοχεία πολλών σχημάτων και μεγεθών, ή χρησιμοποιούνται ως φύλλα οι ιδιότητες των οποίων έχουν μεγάλη συσκευαστική σημασία.

Προδιαγραφές των υλικών συσκευασίαςΤα υλικά που χρησιμοποιούνται στη συσκευασία των τροφίμων πρέπει να πληρούν ορισμένους όρους. Οι όροι αυτοί διαφέρουν ανάλογα με τη φύση και το είδος του τροφίμου καθώς και από το εάν το υλικό θα έρθει σε άμεση επαφή με το τρόφιμο ή θα περιβάλλει το πρώτο κάλυμμα.

Γενικά όμως το υλικό της συσκευασίας πρέπει να πληρεί τις εξής προϋποθέσεις:
Αβλαβείς: Να μην είναι τοξικό και να μην αντιδρά με τα συστατικά του τροφίμου έτσι ώστε να βλάπτει τις οργανοληπτικές ή τις θρεπτικές του ιδιότητες.

Προστασία: Να προφυλάσσει το τρόφιμο από τις προσβολές μικροβίων εντόμων και τρωκτικών. Επίσης να μην επιτρέπει την είσοδο και έξοδο υγρασίας και αερίων και ειδικά να εμποδίζει την έξοδο των ευχάριστων πτητικών του τροφίμου.

Ευχρηστία: Το σχήμα και το μέγεθος των δοχείων ή πακέτων πρέπει να διευκολύνει τη διακίνηση και αποθήκευση όχι μόνο στο χώρο παραγωγής αλλά και στο χώρο πώλησης ή αποθήκευσης. Το άνοιγμα της συσκευασίας πρέπει να είναι εύκολο αλλά ενδεχόμενες παραβιάσεις πρέπει να γίνονται άμεσα αντιληπτές.

Εμφάνιση: Η συσκευασία πρέπει να ελκύει τον πελάτη, ιδιαίτερα στις υπεραγορές αυτοεξυπηρέτησης που υπάρχει έντονος ανταγωνισμός. Μεγάλες βιομηχανίες τροφίμων χρησιμοποιούν ειδικούς συμβούλους για το σχεδιασμό της συσκευασίας των προϊόντων τους.

Κόστος: Το κόστος της συσκευασίας δεν πρέπει να επιβαρύνει την τιμή του τροφίμου. Η σημασία της ανακύκλώσης του υλικού της συσκευασίας πρέπει να τονιστεί σε συνάρτηση με το κόστος παραγωγής του προϊόντος. Ανακυκλώσιμα υλικά είναι τα λευκοσιδηρά, τα γυάλινα και τα πλαστικά δοχεία. Η μεγαλύτερη οικονομία όμως επιτυγχάνεται με την ανακύκλωση του αλουμινίου, μελέτες δείχνουν ότι για την κατασκευή ενός νέου αλουμινοδοχείου από ένα χρησιμοποιημένο απαιτείται μόνο το 5% της ενέργειας που χρειάζεται για να γίνει το ίδιο κουτί από βωξίτη. Η ανακύκλωση οδηγεί όχι μόνο στην μείωση του κόστους συσκευασίας αλλά και στην αποφυγή ρύπανσης του περιβάλλοντος καθώς και στην διατήρηση της διαθεσιμότητας των πρώτων υλών που υπάρχουν στη φύση.

Η συσκευασία των τροφίμων βρίσκεται σε γρήγορη και συνεχή εξέλιξη, στηνPackaging Encyclopedia (εγκυκλοπαίδεια συσκευασίας) περιγράφονται οι ιδιότητες των υλικών συσκευασίας καθώς και οι δοκιμές που πρέπει να γίνουν ώστε το υλικό να καταδειχθεί κατάλληλο για χρήση στη συσκευασία των τροφίμων. Επίσης οι βιομηχανίες ειδών και υλικών συσκευασίας μπορούν να προτείνουν το κατάλληλο υλικό για την κάθε περίπτωση.

To foodanddrinks.gr επιχειρεί μία πρώτη, εισαγωγική προσέγγιση στο θέμα «Συσκευασία τροφίμων». Το αφιέρωμα θα συνεχιστεί με συγκεκριμένες προτάσεις για τις ανάγκες του κάθε επαγγελματία.