Πέμπτη 19 Αυγούστου 2010

Ισορροπημένη διατροφή και μέτριας έντασης άσκηση κατά του οξειδωτικού στρες






ImageΟ όρος "οξειδωτικό στρες" περιγράφει τη διαταραχή της ισορροπίας μεταξύ των οξειδωτικών και των αντιοξειδωτικών διαδικασιών του οργανισμού, προς όφελος των πρώτων. Δεν πρόκειται καταρχήν για νόσο, είναι όμως μια ασταθής κατάσταση, η οποία, αν συνεχιστεί, θα οδηγήσει σε κάποια βλάβη, από ελαφρά έως εξαιρετικά σοβαρή, δηλώνει η Ελένη Α. Ρέκκα, αναπληρώτρια Καθηγήτρια Φαρμακευτικής Χημείας Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, αντιπρόεδρος της Ελληνικής Εταιρίας Ελευθέρων Ριζών και Οξειδωτικού Στρες σε συνέντευξή της στη δημοσιογράφο Μίνα Ράλλη.

Η ενίσχυση του αντιοξειδωτικού συστήματος του οργανισμού επιτυγχάνεται  με ισορροπημένη και όχι πολλή τροφή και με ικανή αλλά όχι υπερβολική σωματική άσκηση, προσθέτει.

Επιβαρυντικοί παράγοντες είναι η ακτινοβολία, τα χημικά, συγκεκριμένα φάρμακα, τροφές όπως το κόκκινο κρέας και τα πολυακόρεστα λιπαρά, το βιολογικό στρες, το κάπνισμα, το αλκοόλ και η γήρανση.

Το οξειδωτικό στρες, επισημαίνει η 
κ. Ρέκκα είναι ικανό να προκαλέσει νευροεκφυλιστικές παθήσεις, αυτοάνοσες καταστάσεις, καρδιαγγειακά νοσήματα, γήρανση και άλλα προβλήματα υγείας. Αν και υπάρχουν ορισμένες τεχνικές μέτρησης της οξειδωτικής ζημιάς, ακόμη δεν έχει βρεθεί τελείως αξιόπιστη μέθοδος για το σκοπό αυτό.


Τι  είναι το οξειδωτικό στρες 
Τι σημαίνει ο όρος οξειδωτικό στρες;

Ο επικρατέστερος ορισμός του οξειδωτικού στρες είναι αυτός που διατυπώθηκε από τον καθηγητή H. Sies: «Οξειδωτικό στρες είναι η διαταραχή της ισορροπίας μεταξύ των οξειδωτικών και των αντιοξειδωτικών διαδικασιών του οργανισμού, προς όφελος των πρώτων».1 Αναλυτικότερα:

Τα κυριότερα συστατικά των τροφών μας (πρωτεΐνες, υδατάνθρακες, λίπη) αξιοποιούνται στον οργανισμό μας είτε για τη 
σύνθεση των δομικών μορίων αυτού, είτε για παραγωγή της απαραίτητης ενέργειας. Αυτά γίνονται με την οξείδωση των συστατικών των τροφών από το εισπνεόμενο οξυγόνο και τη δράση ορισμένων ενζύμων.

Κατά τη διαδικασία αυτή συμβαίνει βαθμιαία οξείδωση των προαναφερθέντων υλικών και αντίστοιχη πλήρης αναγωγή του οξυγόνου προς σχηματισμό νερού. Με τον τρόπο αυτό καταναλίσκεται περίπου το 98% του χρησιμοποιουμένου οξυγόνου.

Το υπόλοιπο 2% του οξυγόνου ανάγεται μερικώς, δρώντας ως οξειδωτικό, και με τον τρόπο αυτό προκύπτουν οι καλούμενες 
«δραστικές μορφές οξυγόνου», δηλ. η ρίζα ανιόντος υπεροξειδίου, το υπεροξείδιο του υδρογόνου (το οποίο δεν είναι ελεύθερη ρίζα, κατατάσσεται όμως στις δραστικές μορφές οξυγόνου, διότι μπορεί να οδηγήσει σε σχηματισμό ελευθέρων ριζών, π.χ. παρουσία σιδήρου) και η ρίζα υδροξυλίου.

Οι μορφές αυτές, όταν βρίσκονται σε ελάχιστα ποσά, είναι χρήσιμες, π.χ. για τη λειτουργία της άμυνας του οργανισμού ή για τη μεταφορά σημάτων. Σε μεγαλύτερα ποσά, όμως, ή κάτω από ορισμένες συνθήκες, μπορούν να καταστούν πολύ τοξικές. Είναι ικανές να προσβάλλουν ζωτικής σημασίας συστατικά του οργανισμού, πρωτεΐνες, λιπίδια, DNA, με συνέπεια διαταραχή της λειτουργίας και σοβαρές βλάβες αυτού.

Ο οργανισμός, κατά τη μακρά πορεία της εξέλιξης, έχει αναπτύξει αμυντικούς,
αντιοξειδωτικούς μηχανισμούς, προς αποφυγή ή επιδιόρθωση των βλαβών αυτών. Έτσι, στον οργανισμό διατηρείται ισορροπία μεταξύ οξειδωτικών και αντιοξειδωτικών λειτουργιών, η διαταραχή της οποίας οδηγεί σε οξειδωτικό στρες. Οξειδωτικό στρες δεν σημαίνει υποχρεωτικά νόσο, είναι όμως μια ασταθής κατάσταση, η οποία, εάν συνεχιστεί, θα οδηγήσει σε κάποια βλάβη και νόσο, από ελαφρά έως εξαιρετικά σοβαρή.

Ποιοι παράγοντες αυξάνουν την παραγωγή ελευθέρων ριζών;

Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που αυξάνουν την παραγωγή ελευθέρων ριζών. Μερικοί από αυτούς είναι:
  • Ακτινοβολία: Κυρίως η ιονίζουσα ακτινοβολία (π.χ. ακτίνες Χ- και γ-). Η υπεριώδης ακτινοβολία δεν περιέχει τόση ενέργεια ώστε να δημιουργήσει ελεύθερες ρίζες. Σαφώς όμως είναι βλαπτική, λόγω της έμμεσης παραγωγής δραστικών μορφών οξυγόνου (φωτοοξειδωτική βλάβη), μέσω φωτοευαισθητοποιητικών ουσιών
  • Ποικίλα χημικά, π.χ. βενζόλιο, που χρησιμοποιείται στη χημική βιομηχανία ως διαλύτης αλλά και ως πρώτη ύλη.
  • Φάρμακα, π.χ. αδριαμυκίνη (χημειοθεραπευτική τετρακυκλίνη), βενζοϋλοϋπεροξείδιο (κατά της ακμής), ακόμη και η παρακεταμόλη, ευρέως χρησιμοποιούμενο αναλγητικό, σε πολύ μεγάλες δόσεις.
  • Τρόφιμα: Κόκκινο κρέας, λάδια πολύ μεγάλης περιεκτικότητας σε πολυακόρεστα λιπαρά οξέα.
  • Περιβαλλοντικοί ρύποι, π.χ. αμίαντος, όζον (το στρώμα του όζοντος στην ανώτερη ατμόσφαιρα προφυλάσσει από την υπεριώδη ακτινοβολία, και οι «τρύπες του όζοντος» που προκαλούν, για παράδειγμα οι χλωροφθοράνθρακες που χρησιμοποιούνται ως προωθητικά σε αερολύματα (sprays), μειώνουν την προστατευτική του δράση. Αντιθέτως, όταν το όζον δημιουργείται στα κατώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας, προκαλεί οξειδωτικό στρες, καθώς είναι ισχυρότατο οξειδωτικό. Σημαντικότατη πηγή δημιουργίας όζοντος είναι τα καυσαέρια από τις εξατμίσεις των αυτοκινήτων), ακρολεΐνη (από εξατμίσεις αυτοκινήτων, από πολυχρησιμοποιημένα υπερθερμαινόμενα μαγειρικά έλαια).
  • Γεωργικά φάρμακα, φυτοφάρμακα, π.χ. παρακουότ.
  • Νόσοι, όπως αρτηριοσκλήρυνση, σακχαρώδης διαβήτης, καταστάσεις φλεγμονής (π.χ. ρευματοειδής αρθρίτιδα), νευροεκφυλιστικές νόσοι (π.χ. νόσος Alzheimer).
  • Στρες από ποικίλα αίτια, π.χ. συναισθηματική διέγερση.
  • Γήρανση του οργανισμού
  • Τρόπος ζωής, π.χ. κάπνισμα, μεγάλη και συχνή κατανάλωση αλκοόλης.
Υπάρχουν ομάδες υψηλού κινδύνου; 

Ναι, και βασίζονται στα προαναφερθέντα: οι αλκοολικοί, οι καπνιστές, οι πλημμελώς διατρεφόμενοι (κυρίως με επεξεργασμένα τρόφιμα), οι ακτινοθεραπευόμενοι, οι υποκείμενοι σε στρες, σε θεραπεία με ορισμένα φάρμακα επί μακρόν, οι πολυμεταγγιζόμενοι (λόγω υπερφόρτισης σε σίδηρο, που μπορεί να καταλύει αντιδράσεις ελευθέρων ριζών), οι αλόγιστα εκτιθέμενοι στον ήλιο.

Σε ποιες ηλικίες εμφανίζεται;


Ευκολότερα στους ηλικιωμένους, διότι εμφανίζουν μειωμένη ικανότητα προσαρμογής. Ο οργανισμός μέχρις ενός σημείου, αποκρίνεται σε οξειδωτική προσβολή, με αύξηση της σύνθεσης ενζύμων που αντιμετωπίζουν το οξειδωτικό στρες, καθώς και αντιοξειδωτικών ενώσεων. Η προσαρμοστική αυτή ικανότητα μειώνεται με την αύξηση της ηλικίας.

Επιπλέον τα άτομα αυτά παρουσιάζουν ελαττωμένη ικανότητα απορρόφησης χρήσιμων αντιοξειδωτικών παραγόντων από τις τροφές, όπως βιταμινών Ε και Α. Επίσης, τα 
πολύ νέα άτομα, που δεν έχουν αναπτύξει πλήρως τις φυσιολογικές αμυντικές διαδικασίες, ενώ, ταυτοχρόνως, παρουσιάζουν έντονο μεταβολισμό, επομένως αυξημένη πιθανότητα διαρροής ηλεκτρονίων και σχηματισμό ελευθέρων ριζών.

Όταν βιώνουμε μία περίοδο έντονου στρες στην καθημερινότητά μας αυτό σημαίνει και αύξηση της οξειδωτικής ζημιάς; 

Ναι. Ως (βιολογικό) στρες, το οποίο περιγράφηκε περίπου τριάντα χρόνια πριν από το οξειδωτικό στρες, ορίζεται «η μη ειδική (προσαρμοστική) απόκριση του οργανισμού σε κάθε απαίτηση». Είναι προφανές ότι δεν μπορεί να υπάρχουν διαφορετικοί τύποι βιολογικού στρες. Εκφράσεις όπως συναισθηματικό στρες, στρες πτήσης, επιτυχίας, ψύχους, στρες έλλειψης τροφής, ύπνου, στρες βαρύτητας, κολύμβησης και κοινωνικό στρες είναι αποδεκτές μόνον όταν γίνεται ξεκάθαρα αντιληπτό ότι αποτελούν απλώς συντμήσεις για την έκφραση «στρες που προκαλείται από τον έναν ή τον άλλο παράγοντα».

Στο εργαστήριό μας έχουμε δείξει
 2,3 ότι το βιολογικό στρες συνοδεύεται πάντα από οξειδωτικό στρες. Όταν το βιολογικό στρες είναι έντονο και χρόνιο, μπορεί να οδηγήσει σε οξειδωτική βλάβη κυττάρων, επομένως σε παθολογική κατάσταση.

Ποιοι παράγοντες αναστέλλουν την οξειδωτική δράση, δηλαδή τη βλαπτική δράση των ελεύθερων ριζών στον οργανισμό;

Το αμυντικό, αντιοξειδωτικό σύστημα του οργανισμού περιλαμβάνει αντιοξειδωτικά ένζυμα, π.χ. καταλάση, απλά αντιοξειδωτικά πεπτίδια και αμινοξέα, π.χ. γλουταθειόνη, κυστεΐνη. Η διατήρηση και η ενίσχυση του συστήματος αυτού είναι πολύ σημαντική, και επιτυγχάνεται με ισορροπημένη και όχι πολλή τροφή, με ικανή, αλλά όχι υπερβολική σωματική άσκηση.

Παραπέρα, αντιοξειδωτική δράση ασκούν ενώσεις που έρχονται στον οργανισμό με την τροφή, όπως 
βιταμίνες Ε (σπανάκι και άλλα φυλλώδη πράσινα λαχανικά, ελιές, ξηροί καρποί) και C (φρούτα), καροτινοειδή, λυκοπίνιο, φλαβονοειδή και ανθοκυάνες, δηλαδή φρούτα, λαχανικά, ει δυνατόν ωμά, λίγο κρασί, κατά προτίμηση κόκκινο, τσάι, σοκολάτα.

Καλά και ισχυρά αντιοξειδωτικά επίσης είναι η 
ουβικινόλη (κυτόχρωμα Q10), τοφερουλικό οξύ (σίτος, ρύζι, ξηροί καρποί, φρούτα). Μερικές ακόμη ενώσεις ικανές να δεσμεύουν ορισμένα μέταλλα, π.χ. σίδηρο, των οποίων η παρουσία σε ελεύθερη μορφή ιόντων καταλύει το σχηματισμό δραστικών μορφών οξυγόνου. Πάντως, η απάντηση στο ερώτημα πότε, πού και σε πόση ποσότητα στον οργανισμό μπορούν να βρεθούν τα αντιοξειδωτικά αυτά, έχει τεράστια σημασία για την επίτευξη αποτελεσματικής προστασίας. 

Ποια η διαφορά στη συγκέντρωση αντιοξειδωτικών σε ένα τρόφιμο και του αντιοξειδωτικού αποτελέσματος;

Η διαφορά αυτή είναι πολύ μεγάλη. Πολλές φορές, τα αντιοξειδωτικά που υπάρχουν στα τρόφιμα φέρουν μικρό αντιοξειδωτικό αποτέλεσμα, διότι:
  • Μερικά, π.χ. η βιταμίνη C, καταστρέφονται με το μαγείρεμα, την επεξεργασία των τροφίμων ή τη μακρά παραμονή.
  • Άλλα δεν απορροφούνται ικανοποιητικά, π.χ. οι λεγόμενες πολυφαινόλες απορροφούνται λίγο.
  • Άλλες ενώσεις βρίσκονται στα τρόφιμα σε κατάσταση, η οποία πρέπει να τροποποιηθεί ώστε να απορροφηθούν μερικώς.
Έτσι τα καροτινοειδή, και ιδίως το λυκοπίνιο (από τη φρέσκια ντομάτα)απορροφώνται σε μικρό ποσοστό. Αυτό διότι το λυκοπίνιο είναι αδιάλυτη ένωση στο νερό, έτσι στα νωπά λαχανικά, που περιέχουν πολύ νερό, ευρίσκεται σχεδόν σε κρυσταλλική μορφή, και δεν μπορεί να απορροφηθεί. Αν όμως η ντομάτα θερμανθεί, και μάλιστα με την παρουσία λαδιού, το λυκοπίνιο, ως λιπόφιλη ένωση, διαλύεται στο λάδι, και κατόπιν γαλακτοματοποιείται από τα χολικά άλατα της χολής καιαπορροφάται καλύτερα.

Ακόμη όμως κι αν οι αντιοξειδωτικές ενώσεις απορροφώνται, θα πρέπει να κατανέμονται στον οργανισμό και να απαντώνται στην περιοχή που πρέπει να δράσουν σε κατάλληλες, επαρκείς συγκεντρώσεις. Για να έχει αξία ένα αντιοξειδωτικό,
πρέπει να φθάνει στο σημείο του σώματος που το χρειάζεται, και να δρα εκεί, και μάλιστα σε πολύ μικρότερες συγκεντρώσεις από τον οξειδωτικό, βλαπτικό παράγοντα.
Δεν πρέπει κανείς να παρασύρεται από την in vitro ύπαρξη αντιοξειδωτικής ικανότητας συστατικών των τροφών και να την επεκτείνει σε αντιοξειδωτικό αποτέλεσμα στον οργανισμό, καθώς αυτά τα δύο δεν βαίνουν παράλληλα. Επί πλέον, «αντιοξειδωτική ουσία» δεν σημαίνει υποχρεωτικά «ασφαλής ουσία».

Οξειδωτικό στρες και υγεία
Ποιες ασθένειες μπορεί να προκαλέσει το οξειδωτικό στρες;

Είναι γενικά παραδεκτό πως το οξειδωτικό στρες αναπόφευκτα συνοδεύει κάθε βλάβη ιστού. Το ερώτημα, λοιπόν, δεν είναι «μπορεί το οξειδωτικό στρες να προκαλέσει νόσο;» αλλά «το οξειδωτικό στρες, που οπωσδήποτε συνυπάρχει, είναι ικανό να προκαλέσει παθολογικές εκδηλώσεις;»

Λαμβάνοντας αυτό υπ’ όψη, παθολογικές καταστάσεις όπου αποδεδειγμένα συνεισφέρει είναι: *νευρωνική εκφύλιση, ελάττωση μνήμης και άλλων νοητικών λειτουργιών, γεροντική άνοια τύπου Alzheimer, νόσος του Parkinson, άλλες νευροεκφυλιστικές καταστάσεις
  • σπασμοί
  • αυτοάνοσες καταστάσεις, π.χ. ρευματοειδείς νόσοι, ερυθηματώδης λύκος, νόσος του Krohn, σκλήρυνση κατά πλάκας
  • καρδιαγγειακά νοσήματα, αρρυθμίες, αθηρωμάτωση, αρτηριοσκλήρυνση, υπέρταση. *σακχαρώδης διαβήτης, αγγειοπάθεια από διαβήτη
  • γήρανση
  • βλάβες από ισχαιμία/επαναιμάτωση, π.χ. μετά από εγκεφαλικό ή καρδιακό ισχαιμικό επεισόδιο
  • τοξικότητα από μερικά φάρμακα και δηλητήρια.
Ένα υγιές άτομο κινδυνεύει λιγότερο από κάποιο άτομο με προβλήματα υγείας από το οξειδωτικό στρες; 

Γενικώς, ναι. Άτομα με προβλήματα υγείας θα έχουν ήδη ένα βαθμό οξειδωτικού στρες, επιπλέον μπορούν δυσκολότερα να θέσουν σε λειτουργία τον ενδογενή αντιοξειδωτικό μηχανισμό που αναφέρθηκε προηγουμένως.

Από την άλλη μεριά, μπορεί 
μικρού βαθμού οξειδωτικό στρες να είναι επωφελές. Έτσι εξηγείται, π.χ., η χρησιμότητα της σωματικής άσκησης σε άτομα με υπερλιπιδαιμία: Έχοντας υπ’ όψη πως η αρτηριοσκληρωτική πλάκα στα αγγεία δημιουργείται από την οξειδωμένη LDL, (η LDL είναι η «κακή χοληστερόλη»), εάν κινητοποιηθεί, με την άσκηση, το αντιοξειδωτικό μας σύστημα, θα περιοριστεί αυτή η οξείδωση της LDL.

Η χρήση φαρμάκων είναι κάτι που μπορεί να αυξήσει  τις ελεύθερες ρίζες; 

Ναι, μερικών. Ήδη έχουμε αναφέρει κάποια παραδείγματα.

Με ποιο τρόπο μπορούμε να ‘’μετρήσουμε’’ την οξειδωτική ζημιά στον οργανισμό μας; Υπάρχει ειδική εξέταση; 

Αν και υπάρχουν ορισμένες τεχνικές, ακόμη δεν έχει βρεθεί τελείως αξιόπιστη μέθοδος για το σκοπό αυτό. Από τις πλέον ακριβείς είναι ο έλεγχος των ‘’ισοπροστανίων” σε δείγμα ιστού ή αίματος, ενδεικτικός για οξείδωση λιπιδίων του οργανισμού, ο έλεγχος οξειδωτικής βλάβης του DNA σε δείγμα ούρων, πάντως τα αποτελέσματα πρέπει πάντα να αξιολογούνται με προσοχή.

Η χρήση δισκίων με αντιοξειδωτικά είναι επαρκής;

Αν η βλάβη είναι στην αρχή, πιθανόν να σταματήσει η πρόοδος ή και να αντιστραφεί η πορεία. Πάντως εξαρτάται από το όργανο, το βαθμό της βλάβης, το χρησιμοποιούμενο αντιοξειδωτικό και τη σωστή τεχνολογικά παρασκευή του δισκίου.
Οξειδωτικό στρες και ομορφιά

Πώς επιδρά το οξειδωτικό στρες στη διαδικασία της γήρανσης; Πόσο σημαντική είναι η οξειδοαναγωγική ισορροπία απέναντι στη κληρονομικότητα;

Από πολλά χρόνια είναι γνωστό ότι η γήρανση έχει στενή σχέση με οξειδωτικές διαδικασίες. Ο άνθρωπος έχει όχι μόνο την ηλικία των χρόνων του, αλλά και την ηλικία του κυκλοφορικού του. Το κυκλοφορικό είναι το σύστημα από το οποίο εξαρτώνται όλα τα άλλα συστήματα και όργανα, διότι μεταφέρει θρεπτικά υλικά, οξυγόνο για την αξιοποίησή τους, πλήθος άλλων απαραιτήτων στοιχείων.

Επίσης το κεντρικό νευρικό σύστημα, ο εγκέφαλος, είναι ο γενικός συντονιστής των σωματικών, ψυχικών και νοητικών λειτουργιών. Νόσοι φθοράς σχετιζόμενες με την ηλικία, όπως η αρτηριοσκλήρυνση, μερικές αρρυθμίες, καρδιακό έμφραγμα, νευροεκφυλιστικές νόσοι, έχουν άμεση σχέση με παραγωγή ελευθέρων ριζών και συνεπάγονται οξειδωτική βλάβη.

Υπάρχει σχέση 
κληρονομικότητας και οξειδοαναγωγικής ισορροπίας. Η οξειδοαναγωγική ισορροπία εξαρτάται από την ικανότητα του οργανισμού να παράγει αμυντικούς παράγοντες, όπως ένζυμα και πεπτίδια, π.χ. γλουταθειόνη, η οποία ρυθμίζονται από γονίδια. 

Τι επιπτώσεις μπορεί να έχει στο δέρμα μας; Και κυρίως στην κυτταρίτιδα;

Το δέρμα των περισσοτέρων ανθρώπων είναι εκτεθειμένο στο περιβάλλον:  ατμοσφαιρικό οξυγόνο, αερίους ρύπους, π.χ. όζον, διοξείδια του θείου και του αζώτου. Στο δέρμα εφαρμόζονται διάφορες χημικές ουσίες με κρέμες, διαλύματα, αλοιφές, τοξικά υλικά του νερού, π.χ. χλώριο, διαλυμένα μεταλλικά ιόντα, αποσμητικά και ανθιδρωτικά που περιέχουν άλατα αργιλίου, προϊόντα βακτηρίων του δέρματος ή άλλα που περιέχονται και απεκκρίνονται με τον ιδρώτα. Πολλά από τα σώματα αυτά μπορούν να προκαλέσουν ή να καταλύσουν αντιδράσεις ελευθέρων ριζών.

Το σοβαρότερο πρόβλημα που φαίνεται ότι αντιμετωπίζει το δέρμα είναι η 
υπεριώδης ακτινοβολία. Είναι βλαπτική, λόγω της έμμεσης παραγωγής δραστικών μορφών οξυγόνου (φωτοοξειδωτική βλάβη), μέσω φωτοευαισθητοποιητικών ουσιών. Τέτοιες ουσίες μπορεί να υπάρχουν σε καλλυντικά, ορισμένα φάρμακα, π.χ. φαινοθειαζίνες, και σε προϊόντα μικροοργανισμών που συνήθως απαντούν στο δέρμα, κυρίως ατόμων που πάσχουν από ακμή (Propionibacterium acnes).
Φωτοευαισθητοποιητές είναι και μερικά φυτικής προέλευσης υλικά, όπως από τονκατιφέ (καλεντούλα), το φωτοευαισθητοποιό α-τερθειενύλιο, που χρησιμοποιείται ως εντομοκτόνο, και από το υπερικό, η ισχυρά φωτοευαισθητοποιητική ουσία υπερικίνη. Αλλά και αρκετά κοινά τρόφιμα, όπως το σέλινο και ο μαϊντανός, έχουν φωτοευαισθητοποιητικά συστατικά, που από μόνα τους φυσικά, με κατανάλωση αυτών των τροφίμων, δεν δημιουργούν πρόβλημα, θα μπορούσαν όμως να δράσουν αθροιστικά σε συνδυασμό με άλλες φωτοευαισθητοποιητικές ουσίες.

Η σοβαρότερη βλάβη που μπορεί να δημιουργήσει η υπεριώδης ακτινοβολία είναι
καρκίνος του δέρματος, το πολύ επικίνδυνο μελάνωμα. Ηπιότερη, αλλά σημαντική βλάβη είναι η γήρανση του δέρματος. Η φωτογήρανση του δέρματος συνοδεύεται από εμφάνιση ρυτίδων, απώλεια ελαστικότητας, αύξηση της ευθραυστότητας αυτού και επιβράδυνση επούλωσης τραυμάτων.

Δυστυχώς, δεν μπορώ να πω πολλά για την κυτταρίτιδα, κυρίως διότι δεν είναι γνωστή η αιτία που την προκαλεί. Ενέχονται κληρονομικότητα, γενετικοί, ορμονικοί παράγοντες, τρόπος ζωής και ίσως διατροφή.

Οξειδωτικό στρες και διατροφή 
Ποιες είναι οι κυριότερες πηγές και τύποι αντιοξειδωτικών ουσιών; 

  • Γλουταθειόνη, κυρίως στο συκώτι και στον κρόκο του αυγού. Όταν λαμβάνεται με την τροφή, πέπτεται, όμως έτσι παρέχει ένα από τα συστατικά της, την κυστεΐνη, η οποία ευρίσκεται σε αφθονία στο ήπαρ, στο κρέας και στο αυγό.
  • Βιταμίνη C σε εσπεριδοειδή, πιπεριές, ακτινίδια και όλα τα νωπά φρούτα.
  • Τοκοφερόλη (κυρίως η α-τοκοφερόλη, βιταμίνη Ε) στο φύτρο του σίτου.
  • Βιταμίνη Α σε ήπαρ, μουρουνέλαιο, ιχθυέλαια.
  • Καροτινοειδή, σε καρότα, πράσινα λαχανικά, λυκοπίνιο στη ντομάτα.
  • Πολυφαινολικές ενώσεις (φλαβόνες, δεσβερατρόλη) στο ρόδι (το οποίο επίσης περιέχει βιταμίνη C), σε κόκκινα κρασιά.
  • Στο υδατικό μέρος του χυμού της ελιάς υπάρχει η ελαιοευρωπαΐνη.
Ποια είναι ιδανική διατροφή κατά του οξειδωτικού στρες; 

Ιδανική διατροφή είναι αυτή που από ποσότητα δεν είναι πολλή, καλύτερα να είναι λιγότερη απ’ αυτή που νομίζουμε ότι μας είναι αρκετή. Από ποιότητα, αυτή που έχει τααπαραίτητα αμινοξέα, και μάλιστα τα θειούχα, κρέας, ψάρι, αυγά, γαλακτοκομικά. Αυτή που έχει τριγλυκερίδια με αρκετό ελαϊκό οξύ και λίγα κορεσμένα λιπαρά οξέα όπως το παλμιτικό και το στεατικό, δηλ. κυρίως ελαιόλαδο. Από την άλλη πλευρά, όμως, να μην έχει πολλά πολυακόρεστα οξέα (φυστικέλαιο, λινέλαιο), στην τελευταία περίπτωση, μάλιστα, πιθανόν να απαιτείται αυξημένη δόση βιταμίνης Ε.

Συνιστάται τροφή 
φτωχή σε ζωικά λίπη (δεν περιλαμβάνονται τα ιχθυέλαια, που συνιστώνται, αλλά είναι δύσπεπτα) και σε χοληστερόλη (πλούσια σε χοληστερόλη είναι τα ζωικά λίπη). Συνιστώνται πουλερικά και κυρίως ψάρια. Φυτικές τροφές προσφέρουν αρκετά αντιοξειδωτικά, βιταμίνες, ιχνοστοιχεία, και αρκετά μη απορροφούμενα, άπεπτα υλικά, που συντελούν στην απομάκρυνση πολλών βλαπτικών συστατικών, όπως της χοληστερόλης. Τα όσπρια είναι καλή πηγή πρωτεϊνών και απέπτων υλικών. Τα δημητριακά είναι καλή πηγή πρωτεϊνών, βιταμίνης Ε, άλλων βιταμινών της ομάδας Β, αλλά και απέπτων υλικών που απομακρύνουν σχετικά καλά τη χοληστερόλη, πριν προφθάσει να επαναρροφηθεί.

Έχει μεγαλύτερη αξία η περιεκτικότητα του τροφίμου σε αντιοξειδωτικά ή η τελική αντιοξειδωτική του ικανότητα στον οργανισμό;

Η αξία ενός τροφίμου εξαρτάται και από την περιεκτικότητά του σε αντιοξειδωτικά, αλλά και από το ποιά εξ αυτών. Π.χ. η βιταμίνη Ε απορροφάται καλά από το γαστρεντερικό, ιδίως  όταν λαμβάνεται με την τροφή. Για τα καροτινοειδή και το λυκοπίνιο αναφέρθηκα προηγουμένως. Η απορρόφηση των πολυφαινολών είναι μικρή. Επομένως, η αξία ενός τροφίμου εξαρτάται από την αντιοξειδωτική του ικανότητα στον οργανισμό.

Ποιοι είναι οι παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν στην περιεκτικότητα των αντιοξειδωτικών ενός τροφίμου;

Πόσο φρέσκο είναι, πόσο καλά έχει συντηρηθεί, πώς έχει επεξεργαστεί, πώς έχει μαγειρευτεί. Επίσης, ποιές είναι οι ταυτόχρονα λαμβανόμενες ουσίες. Π.χ. βιταμίνη C μαζί με σίδηρο, κοβάλτιο ή χαλκό δεν συνιστάται. Λευκωματούχα υλικά περιορίζουν ακόμη περισσότερο την απορρόφηση των πολυφαινολών.

Τα επεξεργασμένα τρόφιμα μειονεκτούν σε αντιοξειδωτικά;

Σαφώς ναι. Η επεξεργασία ελαττώνει την βιταμίνη C. Επίσης, με την επεξεργασία μερικές πολυφαινόλες οξειδώνονται, δίνοντας μάλιστα περισσότερο τοξικά προϊόντα. Η κατάψυξη όταν δεν γίνεται σωστά, δηλ. όταν γίνεται με βραδεία και όχι με απότομη ψύξη σε πολύ χαμηλή θερμοκρασία (όπως πρέπει), έχει ως αποτέλεσμα κατά την απόψυξη να διαρρέουν με το νερό των κυττάρων πολλά χρήσιμα συστατικά, μεταξύ των οποίων και πολλά αντιοξειδωτικά, διότι οι κρύσταλλοι του σχηματιζομένου πάγου διαρρηγνύουν το τοίχωμα και την μεμβράνη των κυττάρων των τροφίμων.

Η προσθήκη τεχνητών γλυκαντικών ή αρωματικών ουσιών και χρωστικών, καθώς και η προσθήκη υλικών που βελτιώνουν την υφή, π.χ. το ιξώδες, μάλλον θα πρέπει να αποφεύγονται, ή τα υλικά να ελέγχονται λεπτομερώς. Τέλος πολλά από τα πρόσθετα των τροφίμων είναι δυνατόν να επηρεάσουν το μεταβολισμό ξενοβιοτικών, η επαγωγή του οποίου μπορεί να συμβάλλει στην εμφάνιση οξειδωτικού στρες.

Τα λειτουργικά τρόφιμα που είναι με εμπλουτισμένα με αντιοξειδωτικές ουσίες αποτελούν μέρος μιας αντιοξειδωτικής διατροφής;

Πάντοτε υπάρχει η ανάγκη λεπτομερούς ελέγχου των τροφίμων αυτών, τόσο σοβαρού και υπευθύνου όσο και για τα φάρμακα, ίσως ακόμη πιο ενδελεχούς, μια και αφορούν μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού και καταναλώνονται σε μεγαλύτερες ποσότητες. Πάντως, εκτός ειδικών περιπτώσεων, η ισορροπημένη διατροφή είναι προτιμότερη.

Πώς λειτουργούν χρονικά οι αντιοξειδωτικές ουσίες από την ώρα που καταναλώνονται;

Αυτό εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, π.χ. το είδος του αντιοξειδωτικού, τη λήψη του με ή χωρίς τροφή, τη διαλυτότητά του, την ικανότητά του να απορροφάται και να κατανέμεται στον οργανισμό. Έτσι, η βιταμίνη C απορροφάται γρήγορα, κατανέμεται γρήγορα αλλά και παραμένει λίγο χρόνο στον οργανισμό. Αντιθέτως, οι βιταμίνες Α και D, ως λιποδιαλυτές, απορροφώνται βραδέως, μένουν όμως αρκετό χρονικό διάστημα. Η βιταμίνη C μπορεί να εισέλθει στον εγκέφαλο με ειδικό μηχανισμό, ηβιταμίνη Ε, αν και λιποδιαλυτή, δύσκολα μπαίνει στον εγκέφαλο. Η γλουταθειόνη, επειδή καταστρέφεται στο γαστρεντερικό σύστημα, χορηγείται με τη μορφή των προδρόμων κυστίνης ή ακετυλοκυστεΐνης, από τις οποίες στο ήπαρ συντίθεται η γλουταθειόνη. Αυτό φυσικά απαιτεί μερικές ώρες.

Πώς επιδρά η κατανάλωση αλκοόλ και καφεΐνης;

Η κατανάλωση αιθανόλης σαφώς λειτουργεί επιβαρυντικά, εφ’ όσον η ίδια η αιθανόλη, λαμβανόμενη σε μεγάλη ποσότητα και επί μακρό χρόνο, παράγει ελεύθερες ρίζες. Αναφορικά με την καφεΐνη, αυτή μάλλον δεν έχει καμία επίδραση στο οξειδωτικό στρες. Αν όμως εννοούμε ρόφημα καφέ, τσαγιού, κλπ, τότε περιέχονται πολυφαινόλες, στις οποίες αναφερθήκαμε προηγουμένως. Το ίδιο ισχύει και για την αιθανόλη στο κόκκινο, κυρίως, κρασί. Δηλαδή, συνολικά, υπάρχει μια μικρή, θετική προσφορά.

Η παχυσαρκία αποτελεί επιβαρυντικό παράγοντα;

Συνολικά, ναι. Τα παχύσαρκα άτομα συνήθως δεν παρουσιάζουν μεγάλη σωματική δραστηριότητα, η οποία συμβάλλει στην ενίσχυση των αντιοξειδωτικών αμυντικών μηχανισμών. Επιπλέον, τα άτομα αυτά συχνά υποφέρουν από σακχαρώδη διαβήτη ή αρτηριοσκλήρυνση, καταστάσεις που εμπλέκονται με το οξειδωτικό στρες.

Τι ρόλο παίζει η άσκηση;

Σημαντικό. Περιορίζει το οξειδωτικό στρες ενισχύοντας τους αντιοξειδωτικούς μηχανισμούς του οργανισμού, τονώνει το καρδιαγγειακό, μειώνει την αθηρωμάτωση. Η άσκηση θα πρέπει να είναι κυρίως αερόβια και όχι πολύ έντονη.

Ο επαρκής ύπνος και η ξεκούραση σε ποιο βαθμό μπορούν να βοηθήσουν; 

Αρκετά, με την έννοια ότι ο ύπνος ξεκουράζει το σώμα και το νου και ελαττώνει το βιολογικό στρες.

Ποια βιβλιογραφία προτείνετε για να διαβάσουν οι επιστήμονες υγείας και ποια για τους καταναλωτές;

Υπάρχει πλήθος βιβλίων και άρθρων, τόσο στην ελληνική όσο και στη διεθνή βιβλιογραφία, θα πρέπει όμως να διαβάζονται κριτικά. Εξαιρετικό βιβλίο είναι τα παρακάτω αναφερόμενο των B. Halliwell και J.M.C. Gutteridge.

Βιβλιογραφία

  1. H. Sies, “Oxidative stress II. Oxidants and Antioxidants”. Academic Press, 1991.
  2. KC Tsiakitzis, EA Rekka, AP Kourounakis, PN Kourounakis. Novel compounds designed as antistress agents. J Med Chem. 2009, 52, 7315-8.
  3. K Tsiakitzis, AP Kourounakis, E Tani, EA Rekka, PN Kourounakis. Stress and active oxygen species--effect of alpha-tocopherol on stress response. Arch Pharm (Weinheim). 2005, 338, 315-21.
  4. B. Halliwell, J.M.C. Gutteridge, “Free Radicals in Biology and Medicine”. Oxford University Press, 2003.
ΠΗΓΗ: www.mednutrition.gr

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου